Unikatowa fotografia, która znajduje się obecnie w zbiorach United States Holocaust Memorial Museum, została zrobiona w amerykańskim obozie jenieckim. Ukazywała reakcję niemieckich żołnierzy na film nakręcony w obozie koncentracyjnym.
Obraz przerażonych jeńców został uwieczniony w 1945 r. Amerykanie – w ramach denazyfikacji (niem. Entnazifizierung), czyli procesu polegającego na oczyszczeniu życia politycznego, społecznego i kulturalnego w Niemczech z nazizmu – organizowali tzw. konfrontacje. Ich celem było pokazanie obywatelom i żołnierzom do jakich okrucieństw potrafili posunąć się zwolennicy rasistowskiej ideologii szerzonej przez NSDAP.
Politykę tę realizowano na wiele sposobów. W miejscach publicznych rozwieszano plakaty ze zdjęciami ofiar, zarządzano obowiązkowe „wycieczki” do miejsc zagłady, wyłączano osoby związane z partią nazistowską od sprawowania stanowisk publicznych. Zgodnie z założeniami aliantów Niemcy miały się odrodzić jako państwo demokratyczne.
Kierunek powojennych zmian określono już w lutym 1945 r. na konferencji jałtańskiej, stwierdzając że:
„Niemiecki nazizm i militaryzm zostanie wykorzeniony. Alianci ustalą wspólnie – obecnie i w przyszłości – także inne środki koniczne do tego, aby Niemcy nigdy więcej nie mogły zagrozić swoim sąsiadom albo utrzymaniu pokoju na całym świecie”.
Denazyfikacja
W amerykańskiej strefie okupacyjnej podjęto bardzo śmiałe działania, których zwieńczeniem było wydanie ustawy z dnia 5 marca 1946 r. Zgodnie z jej założeniami każdy Niemiec, który ukończył 18. rok życia, był zobowiązany do wypełnienia szczegółowej ankiety, której celem było ustalenie przebiegu jego kariery w III Rzeszy.
Po rozpatrzeniu sprawy poszczególnej osoby przez specjale izby orzekające, zapadała decyzja o zakwalifikowaniu jej do jednej z pięciu grup:
- Główni odpowiedzialni;
- Obciążeni (czerpiący korzyści z polityki nazistowskiej lub zaangażowani w jej realizację);
- Mniej obciążeni (osoby o niepewnym współudziale, które wymagały kontroli);
- Sympatycy;
- Nieobciążeni.
Jednym ze stałych elementów denazyfikacji były również emisje filmów dokumentalnych, które nakręcono niedługo po wyzwoleniu obozów koncentracyjnych. Widocznym na fotografii żołnierzom pokazano m.in. byłych esesmanów, którzy układają ciała swoich ofiar w mogiłach.
IMAGE: German soldiers react in 1945 as they are made to watch footage from Nazi concentration camps pic.twitter.com/IA5yWDh9ZG
— The Spectator Index (@spectatorindex) 5 kwietnia 2017
Reakcja Niemców
Amerykanie postawili tutaj na swego rodzaju terapię szokową. Wyszli z założenia, że „jeśli ich uszy nie będą chciały słuchać, to trzeba przemówić do ich oczu”. Wśród widocznych na sali mężczyzn znaleźli się zarówno hitlerowcy popierający politykę Adolfa Hitlera, jak i niezwiązani z jego partią żołnierze, pragnący odwetu za upokarzające ich kraj postanowienia traktatu wersalskiego.
Fotografia bardzo dobrze odzwierciedla tę mieszaninę różnych grup w armii niemieckiej. Film wywołuje zgorszenie głównie u młodych ludzi. Tymczasem wielu spośród starszych uczestników seansu przyjmuje marsową minę lub zdradza nawet pewną obojętność.
Czy omawiane zdjęcie oddaje w pełni świadomość ówczesnego niemieckiego społeczeństwa związaną ze zbrodniami nazistowskimi? Historycy nie mają dziś wątpliwości, że wielu obywateli III Rzeszy musiało zdawać sobie sprawę z masowych morderstw.
Badacze podkreślają, że o ile o zagładzie europejskich Żydów na terenie okupowanej Polski, wiedziała tylko garstka ludzi, o tyle nie ma wątpliwości, że o eksterminacji Słowian oraz ludzi niepełnosprawnych umysłowo słyszała już spora część społeczeństwa.
Fot. Amerykańscy żołnierze pokazują niemieckim cywilom ciała ofiar obozu koncentracyjnego / Fot. Domena publiczna